Branża beauty to dziś nie tylko kosmetyki i zabiegi estetyczne, ale przede wszystkim sztuka, kreatywność i oryginalność. Stylizacje paznokci, artystyczne makijaże czy unikalne fryzury często stanowią wynik twórczej pracy, która w określonych przypadkach podlega ochronie prawnej. Czy jednak każda taka stylizacja może być traktowana jako utwór w rozumieniu prawa autorskiego? Kto ma prawa do zdjęcia wykonanej pracy? Jakie prawa ma pracodawca, a jakie pracownik?
Co może być chronione jako utwór?
Zgodnie z art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83 ze zm.), przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
W branży beauty mogą to być:
- Artystyczny makijaż, np. wykonany na pokazie mody czy konkursie;
- Złożona fryzura z autorskim upięciem i dekoracjami;
- Stylizacja paznokci z unikalnym wzorem, kompozycją kolorystyczną i formą;
- Zdjęcie dokumentujące stylizację, o ile nosi cechy twórcze (kadrowanie, światło, obór estetyczny).
Przykładowo, klasyczny french manicure czy typowy makijaż dzienny nie będą uznane za utwór, bo brakuje im elementu twórczości i indywidualności.
Chociaż brak jeszcze precedensowych wyroków dotyczących stylizacji beauty jako utworów, niektóre wydane już orzeczenia sądów pomagają wyznaczyć granice:
- Wyrok SN z dnia 25 kwietnia 1973 r., I CR 99/73
Sąd uznał choreografię za utwór chroniony prawem autorskim, podkreślając znaczenie indywidualnej kompozycji i formy.
- Wyrok SA w Warszawie z 6 maja 2016 r., VI ACa 1748/14
Dotyczył fotografii; sąd uznał, że nawet zwykłe zdjęcie, jeśli ma indywidualną kompozycję, kadrowanie i stylistykę, podlega ochronie.
Te orzeczenia można odnieść do artystycznych prac wizażystek, stylistów i fryzjerów.
Przykłady z praktyki:
- Makijaż skopiowany z Instagrama
Jeśli makijaż miał oryginalną formę (np. z pokazów, konkursu) i został odtworzony przez inną osobę w celach komercyjnych, może dojść do naruszenia praw autorskich.
- Fryzura jako znak rozpoznawczy salonu
Autorska stylizacja włosów, charakterystyczna dla danego salonu, może być traktowana jako utwór i podlegać ochronie.
- Publikacja zdjęcia cudzej pracy bez zgody
Zamieszczenie na stronie internetowej lub social mediach zdjęcia wykonanej przez innego twórcę stylizacji (makijaż, paznokcie, fryzura) bez jego zgody jest naruszeniem prawa autorskiego.
Pracownik robi zdjęcia swoich prac – kto ma prawa?
W salonach często zdarza się, że stylistka paznokci, fryzjerka czy makijażystka wykonuje zdjęcia swoich prac i publikuje je w mediach społecznościowych lub zabiera do portfolio. Powstaje pytanie: kto ma prawa autorskie do takich zdjęć i stylizacji?
- Autorstwo
Autorem utworu jest osoba, która go stworzyła. Jeśli pracownik samodzielnie wykonał stylizację i zrobił zdjęcie – jest autorem obu dzieł (stylizacji i fotografii).
- Umowa o pracę
Zgodnie z art. 12 ustawy:
„Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowi inaczej, pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.”
To oznacza że jeśli ustawa lub umowa o pracę nie stanowi inaczej:
- Pracodawca nabywa prawa majątkowe do utworów (np. zdjęć, stylizacji) stworzonych w ramach obowiązków pracowniczych;
- Pracownik zachowuje prawa osobiste (np. prawo do bycia oznaczonym jako autor).
- Umowa B2B / współpraca
Jeśli stylistka współpracuje jako zleceniobiorca lub na fakturę:
- Nabycie praw autorskich nie następuje automatycznie;
- Konieczna jest wyraźna umowa przenosząca prawa lub udzielająca licencji.
Orzecznictwo:
- Wyrok SA w Warszawie z 18 maja 2011 r., VI ACa 84/11:
„Samo wykonanie utworu przez pracownika nie oznacza jeszcze, że pracodawca nabywa prawa autorskie, jeśli tworzenie utworów nie było jego obowiązkiem.”
- Wyrok SA w Łodzi z 18 grudnia 2013 r., I ACa 870/13:
„W przypadku braku umowy o przeniesieniu praw, zleceniobiorca zachowuje autorskie prawa majątkowe.”
Co warto uregulować w salonie?
Aby uniknąć sporów, zaleca się wprowadzenie jasnych zapisów w umowach z pracownikami i współpracownikami, dotyczących:
- Kto nabywa prawa do stylizacji i zdjęć?
- Czy pracownik może publikować prace w swoim portfolio?
- Czy salon ma prawo do wykorzystywania tych prac komercyjnie?
Przykładowa klauzula: „Pracownik przenosi na Pracodawcę autorskie prawa majątkowe do wszelkich utworów (w tym zdjęć, projektów stylizacji i materiałów graficznych), stworzonych w ramach obowiązków pracowniczych, bez ograniczeń terytorialnych i czasowych, na wszystkich znanych polach eksploatacji.”
Podsumowanie
Branża Beauty nie działa już wyłącznie w sferze estetyki – to coraz częściej dziedzina sztuki i twórczości. Stylizacja paznokci, artystyczny makijaż czy charakterystyczna fryzura mogą podlegać ochronie prawnej jako utwory.
Najważniejsze:
- Nie każda stylizacja to utwór – potrzebna jest indywidualność i twórczość;
- Pracodawca nabywa prawa majątkowe do utworów pracownika tylko w ramach stosunku pracy jeśli umowa nie stanowi inaczej;
- Współpraca B2B wymaga umowy o przeniesieniu praw lub udzieleniu licencji;
Zarówno twórcy, jak i właściciele salonów powinni zadbać o ochronę swoich interesów poprzez dobrze skonstruowane umowy i świadome zarządzanie prawami autorskimi.
Chcesz otrzymać wzory umów, klauzul lub przeanalizować swoją sytuację w salonie? Napisz – chętnie pomogę Ci zabezpieczyć Twoją twórczość i działalność.
